YENİ NESİL PARA BİRİMİ BITCOIN’E HUKUKİ BİR BAKIŞ

Yaşamın doğası gereği değişim kaçınılmazdır. İlkçağlardan bugüne dek değişime ayak uydurabilenler hayatta kalmış, değişimi yakalayamayanlar ise tarihin tozlu sayfalarına karışmıştır. Milenyum sonrası internetin hayatımıza girmesiyle hayatın her alanında keskin ve çok hızlı değişimler meydana gelmeye başladı. Gün geçtikçe ‘online’ insan sayısı arttı. Her alanda olduğu gibi ticarette, internet ile birlikte bin yıllardır süre gelen formundan uzaklaşmaya başladı. Özellikle internet üzerinden çalışmanın mekandan ve saatten bağımsız olması tüccarlar için büyük bir avantaj sağladı. Elektronik ticaretin yükselişi ile birlikte elektronik para ve elektronik paranın alt türü olan ‘sanal para’ gibi yeni gereksinimler de ortaya çıktı. Hatta sanal paranın en bilinenlerinden biri olan ‘bitcoin’, son yıllarda oldukça popüler bir hale gelmiş olup çoğuları için altın, döviz gibi bir yatırım aracı haline geldi.

 Hayatımıza hızlı bir giriş yapan elektronik paranın tek ve ortak bir tanımını yapmak zor. Avrupa Birliği elektronik parayı ilk olarak elektronik para, teknik bir aygıtta depo edilebilen parasal değer şeklinde geniş olarak tanımlanmıştır[1]. Daha sonrasında ödeme işlemlerinin yerine getirilmesi için fon sağlanması amacı ile çıkarılmış ve onu çıkaran haricinde gerçek ve tüzel kişi tarafından kabul edilen, manyetik olanlar da dâhil elektronik olarak onu ihraç edene karşı bir taleple temsil edilmek üzere depolanmış parasal değerdir[2]. Şeklinde ifade etmiştir. Görüldüğü üzere elektronik paranın  tanımlarındaki ortak nokta elektronik ortamda saklanabilme özelliği ve parayı çıkaran kuruluş dışındaki kişilerce de kabul edilmesidir.

 Elektronik para sanal parayı kapsamaktadır. Sanal para ve elektronik paranın her ikisi de dijital biçimdedir. Ancak aralarında farklar bulunmaktadır. Elektronik parada hesap birimi Euro, Dolar, Türk Lirası gibi para birimleridir. Ancak sanal para birimleri Linden Dolar, Bitcoin gibi sonradan icat edilen ve yasal tedavülü bulunmayan para birimleridir. Elektronik para, onu çıkaranların dışındakiler tarafından da kabul edilmektedir. Sanal para birimleri ise sanal bir topluluk içinde kabul edilmektedir, dışarıya kapalıdır. Elektronik para yasal olarak düzenlenmektedir. Buna karşılık sanal para birimlerinin kanuni düzenlemesi bulunmamaktadır. Elektronik parayı çıkaran yasal olarak düzenlenmiş bulunan elektronik para kuruluşlarıdır. Sanal parayı ise özel kişiler çıkarmaktadır. Elektronik paranın arzı sabittir. Sanal parada ise paranın arzı sabit değildir, onu çıkaranın kararına bağlıdır. Elektronik para, denetim altındadır. Sanal parada ise denetim yoktur.

Sanal para birimleri üç şekilde gruplandırılabilir. İlk grupta kapalı sistem sanal para birimleri yer almaktadır. Bu gruptaki sanal para birimlerinin gerçek hayat ile bağlantısı yoktur. Buradaki para sadece bir oyun içinde kullanılabilmektedir.

 İkinci grupta ise tek yönlü akışa sahip sanal para birimleri vardır. Bu sistemde gerçek para sanal paraya dönüştürülmektedir. Yani gerçek para ile sanal para satın alınmaktadır. Ancak daha sonra sanal para biriminin gerçek paraya dönüştürülmesi mümkün değildir. Bu gruptaki bazı sanal para birimleri ile gerçek hayattaki ürün ve hizmetlerin de satın alınması mümkündür.[3] Örneğin Facebook Credits, Facebook’un sanal para birimidir. Facebook platformunda kullanıcıların sanal ürün satın alabilmesini sağlayan bir uygulamadır. Bu para birimi, kredi kartı ile PayPal hesabı ile veya diğer ödeme metotları ile satın alınabilir. Önceleri Amerikan Doları dışında bir para birimi ile ödeme yapılmak istenirse bu para önce o günkü kur üzerinden Amerikan Doları’na çevrilmekte daha sonra bu para Facebook Credits’e çevrilmekteydi. 1 Facebook Kredisi, 0.10 Amerikan Doları’na eşittir. Ancak 2012 yılından bu yana 15 çeşit para birimi Facebook Kredisi’ne çevrilebilir. Alınan Facebook Credits daha sonra gerçek paraya çevrilemez. Bununla birlikte Facebook Haziran 2012 tarihinde artık kendi para sistemi olan Facebook Credits’i kullanmayacağını, Facebook Credits para birimi olanların hesaplarında bunları kendi para birimlerine çevrilmiş olarak bulacaklarını duyurmuştur[4]

Üçüncü grupta ise iki yönlü akışa sahip sanal para birimleri bulunmaktadır. Burada kullanıcılar kendi para birimlerini sanal para birimine dönüştürebilmekte, isterlerse de tekrar sanal para birimini gerçek para birimine dönüştürebilmektedirler. Bu gruptaki sanal para birimi tıpkı gerçek hayattaki diğer para birimleri gibi dönüştürülebilir durumdadır. Bu gruptaki sanal para birimleri ile sanal ve gerçek ürün ve hizmetlerin satın alınması mümkündür. Bu tür sanal paraların en popüleri ‘’bitcoin’’dir. Gerçek para birimleri ile sanal para birimi olan Bitcoin satın alınabilir. İstenirse sahip olunan Bitcoin tekrar gerçek paraya çevrilebilir.

Bitcoin ilk kripto para birimidir. Çalışma prensibi kriptografi (şifreleme) yöntemine dayanır. Bitcoini bulan kişinin gerçek kimliği halen net olarak bilinmemektedir. Yalnızca kendilerine Satoshi Nakamoto adını veren kişiler veya organizasyon tarafından geliştirildiği bilinmektedir. Buna rağmen bitcoin kullananların, stoklayanların sayısı her geçen gün artış göstermektedir. Bitcoin internet dışında da kullanılmaktadır bunun yanı sıra kullanıcıların kimlikleri anonim olarak kalabilmektedir. Bitcoin kullanabilmek için öncelikle kullanıcıların bilgisayarlarına ücretsiz, açık kaynak yazılımı indirmeleri gerekmektedir. Bitcoin bu anlamda hem sanal para biriminin adı hem de programın adıdır. Satın alınan bitcoinler kullanıcının bilgisayarındaki dijital cüzdanda saklanır. Bir bitcoin bir dijital imza zincirinden oluşmaktadır. Her bitcoin sahibi bir açık anahtar bir de özel anahtara sahiptir. Bu anahtarlar bir dosyada saklanmaktadır. Eğer bu dosya bilgisayardan silinirse ya da kaybedilirse bununla bağlantılı bitcoin’ler de kaybedilmiş olacaktır. bitcoin transferinin yapılması için teknik olarak, bitcoin gönderilmek istenen kişinin bitcoin gönderecek kişiye açık anahtarını göndermesi gerekmektedir.

 Bitcoin ile kolay ödeme süreci oluşturmak amaçlanmaktadır. İnternet üzerinden yapılacak alışverişlerin ödemesinin daha hızlı şekilde tamamlanmasına olanak sağlar. Kullanıcıyı kart bilgileri, sms doğrulaması gibi süreçlerden muaf tutar. Bitcoin ile yapılacak ödemeleri kabul edebilmek için tek gerekli olan Bitcoin dijital cüzdan uygulamasındaki kodu telefonun ekranına getirmek ve ödeme yapmak isteyen kişinin bu kodu taramasına izin vermektir. Neredeyse tüm akıllı telefonlarda bulunan NFC[5] radyo teknolojisi ile iki telefonu birbirine dokundurarak da bu işlem gerçekleştirilebilir. Bitcoin ile ödemede nakit parada olduğu gibi anonim kalınması mümkündür. Bununla birlikte Bitcoin tamamen anonimdir denemez. Tüm Bitcoin transfer işlemleri aleni olarak gerçekleşmektedir ve ağda sürekli olarak yer almaktadır. Bu sayede isteyen kişi herhangi bitcoin adresine ait bitcoin transfer işlemlerinin miktarını görebilecektir. Ancak o adresin sahibi olan bitcoin kullanıcısının kimliği gizlidir. Bu nedenle bir Bitcoin adresinin bir defa kullanılması önerilmektedir. bitcoin kullanıcılarına gizliliği koruyabilmeleri için takip edilmesi gereken prosedürleri kendi sitesinde açıklamaktadır. Bitcoin ile yapılan transfer işlemlerinde işlemin geriye alınması mümkün değildir. Sadece ödemeyi alan kişi ancak fazla aldığı miktarı geriye ödeyebilir. Bu nedenle sadece güvenilen ve bilinen kişi ile Bitcoin transfer işlemlerinin yapılması önerilmektedir. Bitcoin yazım hatalarını algılayabilen bir sistemdir. Genellikle yanlışlıkla hatalı yazılmış bir adrese para gönderilmesine sistem izin vermeyecektir. Tüm bunların yanında bitcoin’in değeri çok hızlı değişmektedir ve siber saldırılara açıktır. Bu noktada Bitcoin’in yüksek riskli bir malvarlığı olduğu, sadece kaybı halinde buna katlanılabilecek kadar paranın bitcoin olarak tutulması gerektiği, daha fazlasının kullanıcıların kendi para birimlerine çevrilerek saklanmasının daha uygun olacağı bitcoinin kendi internet sitesinde belirtilmektedir[6] Saydığımız durumların haricinde devletlerin bitcoini tehdit olarak görmesinin en büyük nedenlerinden biri de para basma konusunda merkez bankalarının tekelinin bitcoin ile birlikte sona ereceği düşüncesidir.  

Tüm bu bilgiler ışığında sanal para olan bitcoin, bildiğimiz anlamıyla paranın değişim aracı olma özelliğini taşımaktadır. Ancak geleneksel paranın aksine bitcoin genel kabul edilebilirlik özelliğine sahip değildir. Alışverişi gerçekleştiren her iki tarafın da bitcoini para birimi olarak kabul etmesi gerekmektedir. Elektronik paranın kullanılması geleneksel paradan farklı olarak bilgisayar ve yazılım kullanımını gerektirebilmektedir. Ayrıca elektronik para tüketiciler arasında geleneksel para gibi dolaşım kabiliyetine sahip değildir. Ayrıca elektronik paranın kullanımının maliyetli olmaması elektronik paraya diğer ödeme araçları karşılığında üstünlük sağlayan bir özelliktir. Bu özelliklerinin yanında bitcoinin dünyada olduğu gibi ülkemizde de bilinirliği ve kullanımı hızla artmaktadır ancak ülkemizde bu konuyla ilgili bir hukuki düzenleme mevcut değildir. Sanal paraların da kullanımın artmasıyla bireylerin haklarının koruma altına alınmasına ilişkin hukuki düzenlemeler yapılması zorunluluk halini almıştır. Bitcoine ilişkin yasal düzenlemelerin bulunmaması ve şimdilik istismara uygun teknolojik altyapıları itibariyle kötü niyetli kullanımların önünün kesilmesi ve yaptırıma tabi tutulması gerekmektedir. Artan hacmi ile yatırım aracı olarak görülen bitcoin yasal olarak düzenlenerek, hem bireylerin hem de kamunun hukuku gözetilmelidir. Bitcoin ve kriptopara alım-satım yapan şirketler, kanunlarla denetim altına alınarak standartlar getirilmeli, gerektiği takdirde bu şirketler vasıtasıyla elde edilen gelirler vergilendirilmelidir. Denetime tabi şirketler dışında sanal para alım-satımları yaptırıma tabi tutulmalı ve bireylerin dolayısıyla kamunun hukuki güvenliği sağlanmalıdır. Böylelikle güven ortamı tesis edilerek haklar ve hürriyetler güvence altına alınmış olacaktır.

---

[1] European Central Bank: Report on Electronic Money, Frankfurt 1998, s.7,

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/emoneyen.pdf

[2] İlgili maddenin İngilizce metni “electronic money means electronically, including

magnetically, stored monetary value as represented by a claim on the issuer which is

issued on receipt of funds for the purpose of making payment transactions as defined in

point of 5 of Article 4 of Directive 2007/64/EC, and which is accepted by a natural or legal person other than the electronic money issuer.” şeklindedir (2009/110sayılı Direktif

m.2).

[3] European Central Bank, 2012, s.14.

[4] European Central Bank, 2012, s.14.

[5] NFC, Near Field Communication kelimelerinin kısaltmasıdır ve yakın alan iletişimianlamına gelmektedir. “İki elektronik cihazın kolay, basit ve güvenli haberleşmesi içintasarlanmış kısa mesafe temassız teknoloji standardıdır. NFC haberleşmesi iki NFCuyumlu cihazın birbirine birkaç santimetre yaklaştırılması ile aktifleştirilir. NFC uygulamaları; ödeme ve toplu taşıma biletleri gibi temassız işlemleri, takvim senkronizasyonu veya elektronik kartvizit gibi basit ve hızlı veri transferini ve dijital içeriklere erişimi kapsamaktadır.” NFC ile detaylı bilgi için bkz.

http://www.nfcmerkezi.com/ pages/nfc_nedir.aspx

[6]  https://bitcoin.org/en/you-need -to-know

https://bitcoin.org/tr/

SENEL LAW OFFICE

M.MİRKAN DİNÇBAY